PROTEZY ZĘBOWE

Współczesna protetyka oferuje szeroką gamę rozwiązań dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta. Mogą to być zarówno protezy ruchome, które pacjent sam może wyjmować z ust, jak i protezy stałe, trwale osadzane w jamie ustnej. Wybór odpowiedniej metody uzupełnienia braków zależy od wielu czynników – liczby i rozmieszczenia brakujących zębów, stanu pozostałego uzębienia, budżetu pacjenta, a także jego oczekiwań co do wygody i estetyki. Ważną rolę odgrywają również materiały protetyczne, z których wykonane są uzupełnienia – wpływają one na trwałość, wytrzymałość oraz wygląd odbudowanych zębów.

W niniejszym artykule kompleksowo omówimy zagadnienia związane z protetyką stomatologiczną. Przedstawimy rodzaje protez (ruchomych i stałych) oraz ich zastosowania, przeanalizujemy materiały stosowane w protetyce i ich wpływ na estetykę i funkcjonalność uzupełnień. Opiszemy krok po kroku proces leczenia protetycznego – od diagnostyki, przez etapy wykonania pracy protetycznej, aż po jej finalne dopasowanie do pacjenta. Przybliżymy nowoczesne technologie wykorzystywane we współczesnej protetyce, takie jak systemy CAD/CAM, druk 3D czy implantoprotetyka, które zrewolucjonizowały podejście do odbudowy zębów. Dokonamy także porównania różnych metod rekonstrukcji uzębienia, wskazując ich zalety i wady oraz różnice między tradycyjnymi protezami a rozwiązaniami opartymi na implantach. Na koniec omówimy potencjalne powikłania związane z użytkowaniem protez oraz przedstawimy praktyczne zalecenia higieniczne pomagające utrzymać uzupełnienia protetyczne w dobrym stanie i zapobiegać infekcjom czy chorobom przyzębia.

Przejdźmy zatem do szczegółów protetyki stomatologicznej, zaczynając od podstawowego podziału protez na ruchome i stałe oraz ich charakterystyki.

Rodzaje protez stomatologicznych

Protetyczne uzupełnienia brakujących zębów można podzielić na dwie główne grupy: protezy ruchome oraz protezy stałe. Różnią się one sposobem mocowania i użytkowania w jamie ustnej. Protezy ruchome pacjent może samodzielnie wyjmować z ust, co ułatwia ich czyszczenie i ewentualne naprawy, natomiast protezy stałe są trwale osadzane i nie dają się wyjąć bez interwencji stomatologa. Poniżej przedstawiamy charakterystykę obu tych grup.

Protezy ruchome

Protezy ruchome to uzupełnienia protetyczne, które nie są na stałe przymocowane w jamie ustnej – pacjent może je w każdej chwili wyjąć i z powrotem umieścić na miejscu. Stosuje się je zarówno w przypadku częściowych braków zębowych (gdy w jamie ustnej pozostały jeszcze własne zęby), jak i przy całkowitym bezzębiu (brak wszystkich zębów w szczęce lub żuchwie). Ich zadaniem jest zastąpienie utraconych zębów oraz przywrócenie podstawowych funkcji żucia i mowy.

Do protez ruchomych zaliczamy kilka rodzajów uzupełnień, różniących się materiałem wykonania i sposobem podparcia:

• Protezy częściowe – stosowane, gdy pacjent ma jeszcze część własnych zębów. Uzupełniają one luki między pozostałymi zębami. Tradycyjne częściowe protezy ruchome wykonuje się najczęściej z akrylu (różowa baza imitująca dziąsło oraz akrylowe zęby) i utrzymują się w jamie ustnej dzięki klamrom zahaczającym o naturalne zęby. Istnieją także protezy częściowe osiadające, które opierają się głównie na błonie śluzowej dziąseł, oraz protezy szkieletowe, mające metalową konstrukcję (szkielet) i korzystające z podparcia na zębach i błonie śluzowej. Protezy szkieletowe są cieńsze, bardziej wytrzymałe i zwykle wygodniejsze od akrylowych, a dzięki podparciu na zębach są też bardziej stabilne podczas gryzienia.

• Protezy całkowite – stosowane u pacjentów z całkowitym bezzębiem, gdy brak jest wszystkich zębów w szczęce i/lub żuchwie. Klasyczna proteza całkowita wykonana jest z akrylu: obejmuje swoim zasięgiem całą powierzchnię wyrostka zębodołowego (a w przypadku górnej szczęki również podniebienie) i zawiera pełny zestaw sztucznych zębów. Utrzymuje się w jamie ustnej głównie dzięki przyleganiu do podłoża (efekt ssania między akrylową płytą a śluzówką) oraz odpowiedniemu dopasowaniu kształtu. Dla polepszenia retencji protezy całkowitej, zwłaszcza dolnej (która z racji mniejszej powierzchni podparcia i ruchomości języka ma gorszą stabilizację), pacjenci często korzystają z klejów do protez. Alternatywnie można zastosować wszczepy implantologiczne pod protezę – tzw. proteza overdenture, o czym więcej powiemy w dalszej części artykułu.

• Protezy elastyczne – to odmiana protez częściowych wykonanych z nowoczesnych tworzyw sztucznych, takich jak nylon czy acetal. Są one pozbawione elementów metalowych i mają elastyczną bazę, dzięki czemu cechują się większą sprężystością i lepszą estetyką (brak widocznych metalowych klamer). Protezy elastyczne zapewniają większy komfort noszenia, ponieważ lepiej dopasowują się do ruchów dziąseł podczas żucia i są mniej podatne na złamania. Nie nadają się jednak do każdej sytuacji – przy rozległych brakach mogą nie zapewniać wystarczającej stabilności, a ich dopasowanie wymaga precyzyjnego wykonania.

• Protezy overdenture – specjalny typ protez ruchomych, które opierają się częściowo na istniejących elementach w jamie ustnej: mogą to być korzenie wybranych własnych zębów pozostawione w celu podparcia protezy lub implanty wszczepione w kość. Dzięki zakotwiczeniu na korzeniach lub implantach, proteza overdenture cechuje się lepszą stabilizacją niż tradycyjna proteza osiadająca na dziąsłach. Nadal jednak pozostaje protezą ruchomą – pacjent może ją wyjąć do czyszczenia. Ten rodzaj uzupełnienia łączy zalety protezy ruchomej (prostota konstrukcji, łatwość utrzymania higieny) z zaletami podparcia na stałych elementach (większy komfort i mniejsze tempo zaniku kości).

Podsumowując, protezy ruchome stanowią często wybierane rozwiązanie przy rozległych brakach zębowych, zwłaszcza gdy nie ma możliwości lub środków na zastosowanie droższych metod stałych. Zapewniają one przywrócenie podstawowych funkcji i estetyki, jednak ich noszenie wymaga przyzwyczajenia. Warto pamiętać, że ruchome uzupełnienia mogą z czasem wymagać regulacji (np. podścielenia, czyli uzupełnienia od spodu warstwy akrylu w celu lepszego dopasowania), ponieważ dochodzi do stopniowego zaniku kości wyrostka zębodołowego pod protezą wskutek braku naturalnego obciążenia.

Protezy stałe

Protezy stałe to uzupełnienia protetyczne przymocowane na stałe w jamie ustnej – pacjent nie może samodzielnie ich wyjąć. Montuje się je albo na własnych zębach pacjenta (odpowiednio przygotowanych), albo na wszczepionych implantach. Celem protez stałych jest maksymalne zbliżenie się do naturalnego uzębienia pod względem funkcji i odczuć pacjenta: są stabilne, nie przemieszczają się podczas jedzenia czy mówienia, a pacjent odczuwa je jak „własne” zęby. Wśród protez stałych wyróżniamy następujące rozwiązania:

• Korony protetyczne – są to „nakładki” w formie sztucznej korony zęba, które cementuje się na oszlifowanym wcześniej naturalnym zębie pacjenta lub przykręca do implantu. Korona protetyczna odtwarza pojedynczy ząb, który uległ zniszczeniu (np. złamaniu czy rozległej próchnicy) lub służy do odbudowy brakującego zęba (na implancie lub jako element mostu). Korony wykonuje się z różnych materiałów (o czym szerzej w kolejnym rozdziale), najczęściej z ceramiki napalanej na metalu, pełnej ceramiki (np. korony porcelanowe lub cyrkonowe) bądź kompozytu. Dzięki koronie mocno zniszczony ząb odzyskuje kształt, wytrzymałość i estetyczny wygląd. Jeżeli korona osadzana jest na własnym zębie, wymaga jego oszlifowania (redukcji tkanek) i często wcześniejszego wzmocnienia wkładem koronowo-korzeniowym, zwłaszcza gdy ząb był leczony kanałowo.

• Mosty protetyczne – to uzupełnienia pozwalające odtworzyć brak jednego lub kilku zębów poprzez połączenie szeregu koron w jedną konstrukcję. Most składa się z filarów (koron osadzonych na zębach własnych lub implantach sąsiadujących z luką) oraz przęsła, czyli sztucznego zęba (lub kilku zębów) zawieszonego między filarami i uzupełniającego lukę. Przykładowo, most trzypunktowy pozwala wypełnić brak jednego zęba: zęby sąsiadujące z luką są szlifowane i pokryte koronami, które połączone są ze sztucznym zębem zastępującym brak. Most jest cementowany na filarach i stanowi jedną całość, której pacjent nie zdejmuje. Mosty zapewniają bardzo dobre przywrócenie funkcji żucia i estetyki, jednak wymagają poświęcenia (oszlifowania) zębów sąsiadujących z luką, co jest ich główną wadą. Alternatywą dla mostu może być wszczepienie implantu w miejscu brakującego zęba – porównanie tych metod omówimy w dalszej części.

• Licówki – to bardzo cienkie nakładki (płytki) mocowane na przedniej powierzchni zębów, mające na celu poprawę ich koloru i kształtu. Choć licówki zalicza się do uzupełnień protetycznych stałych, nie służą one do uzupełniania brakujących zębów, a jedynie do korekty estetycznej istniejących zębów (np. zamknięcie diastemy, ukrycie przebarwień czy drobnych uszkodzeń szkliwa). Licówki najczęściej wykonuje się z porcelany lub kompozytu i przykleja specjalnym cementem. Wymagają minimalnego oszlifowania przedniej powierzchni zęba. Są rozwiązaniem czysto estetycznym, poprawiającym uśmiech pacjenta.

• Wkłady koronowe (inlay/onlay) – to niewielkie uzupełnienia stałe stosowane do rekonstrukcji częściowo zniszczonej korony zęba. Wykonuje się je w laboratorium protetycznym na podstawie wycisku, a następnie cementuje w ubytku zęba. Wkłady koronowe mogą być wykonane z kompozytu, porcelany lub złota. Są trwalsze i dokładniejsze niż tradycyjne wypełnienie (plomba), szczególnie przy rozległych ubytkach, ale wymagają dwóch wizyt (pobranie wycisku i cementowanie gotowego wkładu).

• Implantoprotetyka – chociaż implanty zębowe same w sobie nie są protezą (stanowią one tytanowe „korzenie” osadzone w kości), to stanowią bazę pod uzupełnienia protetyczne stałe. Korony lub mosty mocowane na implantach pozwalają na stałe odbudować brakujące zęby bez angażowania sąsiednich zębów. Rozwiązania implantoprotetyczne zyskują obecnie ogromną popularność ze względu na swoją trwałość i funkcjonalność zbliżoną do naturalnych zębów. Szczegółom związanym z implantami poświęcimy osobny fragment artykułu, warto jednak już tutaj zaznaczyć, że implanty znacznie poszerzyły możliwości protetyki.

Reasumując, protezy stałe oferują najwyższy komfort i wrażenie posiadania naturalnych zębów, dzięki stabilnemu osadzeniu i doskonałej estetyce. Wymagają one jednak odpowiednich warunków (zdrowych zębów filarowych lub implantów) oraz często są droższe i bardziej czasochłonne w wykonaniu niż protezy ruchome. W kolejnych częściach artykułu przyjrzymy się materiałom, z jakich wykonuje się opisane powyżej uzupełnienia, a także procesowi ich powstawania.

Materiały stosowane w protetyce

Jakość i właściwości uzupełnień protetycznych w dużej mierze zależą od materiałów, z jakich zostały wykonane. W protetyce stomatologicznej wykorzystuje się szereg materiałów, które różnią się wyglądem, wytrzymałością, a także kosztami i sposobem obróbki. Do najczęściej stosowanych należą: tworzywa akrylowe, ceramika, stopy metali oraz nowoczesne materiały ceramiczne, takie jak cyrkon. Poniżej omawiamy charakterystykę tych materiałów oraz ich wpływ na estetykę i trwałość wykonywanych protez.

Akryl (tworzywo akrylowe)

Akryl czyli polimetakrylan metylu (PMMA) to podstawowy materiał używany do wykonywania protez ruchomych. Z różowego akrylu wykonuje się płyty protez (elementy imitujące dziąsła), a z akrylu w odcieniu białym – sztuczne zęby w tańszych uzupełnieniach. Materiał ten jest popularny ze względu na stosunkowo niską cenę, łatwość formowania i naprawy oraz dobrą biozgodność z tkankami jamy ustnej. Akryl pozwala uzyskać akceptowalną estetykę: różowa płyta dość dobrze imituje kolor dziąseł, choć jest nieco mniej przezierna niż naturalna śluzówka, a zęby akrylowe dostępne są w wielu odcieniach, co umożliwia dopasowanie do uśmiechu pacjenta.

Trwałość akrylu jest jednak ograniczona. Jest to tworzywo stosunkowo miękkie i podatne na ścieranie, zwłaszcza w przypadku zębów akrylowych – z czasem mogą one utracić pierwotny kształt i wysokość zgryzową wskutek ścierania podczas żucia. Ponadto akryl może ulec złamaniu lub pęknięciu, zwłaszcza jeśli proteza upadnie na twardą powierzchnię lub gdy występują duże siły żucia przy niedostatecznym podparciu. Zaletą jest łatwa naprawialność – pękniętą protezę akrylową technik dentystyczny zwykle może skleić i wzmocnić, przywracając jej funkcjonalność.

Akryl jest też dość lekki i termoplastyczny (wrażliwy na wysoką temperaturę – nie należy np. zalewać protezy wrzątkiem, bo może ulec deformacji). Pod względem higienicznym, akrylowe powierzchnie mają porowatość sprzyjającą osadzaniu się płytki nazębnej i drobnoustrojów, dlatego wymagają starannego czyszczenia. U niewielkiego odsetka pacjentów może wystąpić uczulenie na monomer akrylowy (resztkowy), objawiające się stanem zapalnym śluzówki. W większości przypadków jest to jednak materiał dobrze tolerowany.

Należy wspomnieć, że w protezach ruchomych (szczególnie starszego typu) bywały stosowane zęby porcelanowe, czyli wykonane z ceramiki – odznaczają się one większą twardością i odpornością na ścieranie niż zęby akrylowe, jednak są cięższe i mogą mocniej obciążać podłoże lub ścierać przeciwstawne naturalne zęby. Obecnie w protezach całkowitych najczęściej stosuje się zęby z tworzyw akrylowych lub kompozytowych, które są lżejsze i łagodniejsze dla zgryzu.

Ceramika dentystyczna

Ceramika to grupa materiałów, które ze względu na doskonałą estetykę znajdują szerokie zastosowanie w protetyce stałej. Typowa porcelana dentystyczna (ceramika skaleniowa) cechuje się przeziernością i połyskiem zbliżonym do naturalnego szkliwa, dzięki czemu korony i licówki porcelanowe są bardzo trudne do odróżnienia od prawdziwych zębów. Ceramika jest także bioobojętna – nie wywołuje reakcji alergicznych ani podrażnień dziąseł, a jej gładka powierzchnia utrudnia osadzanie się płytki bakteryjnej.

Pod względem trwałości ceramika wykazuje dużą odporność na ścieranie (nie ściera się i nie przebarwia nawet przez wiele lat użytkowania), ale jest krucha na zginanie czy uderzenie. Oznacza to, że czysta porcelanowa korona może pęknąć lub ułamać się, jeśli zostanie zbyt mocno obciążona lub uderzona. Dlatego w wielu konstrukcjach stosuje się ceramikę łączoną z innym materiałem – klasycznym przykładem są korony i mosty porcelanowe na podbudowie metalowej. W takim uzupełnieniu wewnętrzna część (tzw. czapeczka, podbudowa) wykonana jest z metalu, który zapewnia wytrzymałość i wsparcie, a na zewnątrz napalana jest warstwa porcelany odpowiadająca za estetykę. Takie rozwiązanie (metal-ceramika) łączy zalety obu komponentów, choć czasem metalowa podbudowa może przebijać ciemniejszym odcieniem przez porcelanę przy dziąśle, co niekiedy obniża walory estetyczne uzupełnienia.

Nowoczesne ceramiki stomatologiczne obejmują także materiały typu ceramika szklana (np. dwukrzemian litu), które mają zwiększoną wytrzymałość w porównaniu z tradycyjną porcelaną, przy zachowaniu doskonałej estetyki. Korony z takiej ceramiki mogą być wykonane w całości bez komponentu metalowego, co daje bardzo naturalny efekt. Nadal jednak obowiązuje zasada, że ceramika wymaga odpowiedniego zaprojektowania kształtu uzupełnienia, aby zminimalizować ryzyko złamania (np. zapewnienia odpowiedniej grubości ścianek korony).

Stopy metali

Metal od dawna jest wykorzystywany w protetyce z uwagi na swoją wytrzymałość i trwałość. Różne stopy metali znajdują zastosowanie zarówno w protezach ruchomych, jak i stałych. W protezach szkieletowych (ruchomych częściowych) metalowa rama wykonana jest najczęściej ze stopu chromowo-kobaltowego (czasem chromowo-niklowego) – zapewnia on cienką, a zarazem mocną konstrukcję odporną na złamania. Elementy takie jak klamry czy ciernie (podpórki opierające się na zębach) również są metalowe, co gwarantuje stabilność protezy. Metalowe szkielety są stosunkowo lekkie i cienkie, dzięki czemu proteza jest mniej masywna w ustach w porównaniu do pełnoakrylowej.

W uzupełnieniach stałych metal pojawia się pod postacią koron i mostów metalowych lub metalowo-ceramicznych. Złoto i jego stopy były historycznie uważane za idealny materiał na korony – metal szlachetny jest bardzo trwały, odporny na korozję i świetnie tolerowany przez tkanki, a jednocześnie miększy od szkliwa, dzięki czemu nie powoduje nadmiernego ścierania zębów przeciwstawnych. Z uwagi na kolor i wysoki koszt, korony ze złota obecnie rzadko są stosowane na zębach przednich, ale w bocznych odcinkach wciąż uchodzą za jedno z najbardziej długowiecznych rozwiązań. Tańszą alternatywą są stopy nieszlachetne, głównie chromowo-kobaltowe lub chromowo-niklowe, z których wykonuje się wkłady koronowe, podbudowy koron i mostów czy pełne korony metalowe. Choć nie tak odporne jak złoto na upływ czasu, dobrej jakości stopy Co-Cr również cechują się wysoką trwałością i wytrzymałością. Pewnym minusem może być potencjalna alergia na nikiel u części pacjentów – w takich przypadkach stosuje się stopy bezniklowe lub inne materiały.

Estetyka uzupełnień metalowych jest najsłabsza, ponieważ metalowa korona czy element protezy ma nienaturalny, metaliczny kolor (srebrny, złoty). Dlatego też pełne korony metalowe używa się właściwie tylko w niewidocznych miejscach, albo pokrywa porcelaną (korony porcelanowe na metalu) dla uzyskania wyglądu naturalnego zęba. W przypadku protez szkieletowych metalowe klamry mogą być widoczne przy uśmiechu, co stanowi defekt estetyczny – można temu częściowo zaradzić, stosując np. precyzyjne zaczepy zamiast klasycznych klamer (o tym w rozdziale o systemach mocowania protez).

Cyrkon (tlenek cyrkonu)

Cyrkon, a dokładniej tlenek cyrkonu (Y-TZP – itrowo stabilizowany tetragonalny cyrkon), to nowoczesny materiał ceramiczny, który zrewolucjonizował protetykę w ostatnich latach. Łączy on w sobie zalety metalu i ceramiki – jest niezwykle wytrzymały mechanicznie, a jednocześnie ma kolor zbliżony do naturalnego zęba. Cyrkon stosowany jest głównie do wykonywania koron i mostów protetycznych, zarówno na zębach, jak i na implantach. Wykonuje się z niego tzw. podbudowy koron (zamiast metalu) lub nawet pełne korony i mosty monolityczne, które nie zawierają w ogóle metalu.

Pod względem trwałości, korony cyrkonowe uchodzą za jedne z najmocniejszych – ryzyko pęknięcia czy uszkodzenia takiej korony jest minimalne nawet przy dużych obciążeniach żucia. Materiał ten jest odporny na ścieranie i zmianę właściwości w czasie, co oznacza, że dobrze wykonana praca z cyrkonu może służyć pacjentowi przez bardzo długi czas. Ważne jest jednak perfekcyjne dopasowanie korony cyrkonowej, gdyż ze względu na swoją twardość, ewentualne korekty (szlifowanie) są trudniejsze niż w przypadku tradycyjnej porcelany.

Jeśli chodzi o estetykę, cyrkon zapewnia brak ciemnego obrzeża przy dziąśle (jakie czasem bywa widoczne w koronach na metalowej podbudowie) i ogólny jasny odcień konstrukcji. W pierwszych generacjach cyrkonowych uzupełnień estetyka bywała nieco gorsza – materiał był bardzo nieprzezierny, przez co korony cyrkonowe mogły wyglądać mniej naturalnie. Obecnie jednak rozwinięto bardziej przezierne formy cyrkonu oraz techniki barwienia i licowania (pokrywania cienką warstwą porcelany), dzięki czemu korony z cyrkonu dorównują urodą klasycznym koronom porcelanowym. Co istotne, cyrkon jest materiałem biozgodnym i nie wywołuje uczuleń.

Podsumowując, odpowiedni dobór materiału protetycznego ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia zamierzonego efektu leczenia. Akryl dominuje w protezach ruchomych ze względu na łatwość wykonania i niski koszt, ceramika króluje w pracach stałych tam, gdzie priorytetem jest estetyka, metal zapewnia konstrukcjom solidność i stabilność, a cyrkon łączy estetykę z wytrzymałością, będąc symbolem nowoczesnej protetyki. W praktyce często łączy się te materiały (np. ceramika + metal, ceramika + cyrkon), aby uzyskać optymalne właściwości uzupełnienia. Dentysta protetyk, planując leczenie, dobiera materiał indywidualnie do potrzeb pacjenta – uwzględniając m.in. umiejscowienie uzupełnienia, siły żucia, oczekiwania estetyczne oraz ewentualne alergie.

Proces leczenia protetycznego

Leczenie protetyczne składa się z kilku etapów, które mają na celu dokładne zaplanowanie i wykonanie najlepiej dopasowanego uzupełnienia dla pacjenta. Cały proces rozpoczyna się od wnikliwej diagnostyki i planowania, następnie przechodzi przez fazę przygotowawczą i pobranie wycisków, obejmuje wykonanie pracy protetycznej w laboratorium, a kończy na dostosowaniu protezy do pacjenta i oddaniu gotowego uzupełnienia. Poniżej przedstawiamy kolejne kroki takiego postępowania:

Diagnostyka i planowanie leczenia

Pierwszym etapem jest dokładna diagnostyka stomatologiczna. Dentysta przeprowadza wywiad z pacjentem (pyta o oczekiwania co do uzupełnienia, dolegliwości, ewentualne wcześniejsze doświadczenia z protezami) oraz badanie wewnątrzustne. Ocena stanu jamy ustnej obejmuje sprawdzenie liczby i rozmieszczenia braków zębowych, stanu pozostałych zębów (jeśli są – czy wymagają leczenia zachowawczego lub kanałowego, czy nadają się na filary pod protezę), kondycji dziąseł i błony śluzowej, a także warunków zgryzowych (układ szczęki i żuchwy, wysokość zwarcia). Często niezbędne jest wykonanie badań rentgenowskich (np. panoramicznego zdjęcia zębów), aby ocenić stan korzeni zębów, kości oraz wykryć ukryte zmiany (np. ogniska infekcji).

Na podstawie zebranych informacji lekarz wspólnie z pacjentem opracowuje plan leczenia protetycznego. W planie tym uwzględnia się różne opcje uzupełnienia braków – np. czy lepsza będzie proteza ruchoma, most protetyczny, czy może implanty – oraz konieczne zabiegi wstępne. Omawiane są zalety, wady, koszty i przewidywana trwałość poszczególnych rozwiązań, tak aby pacjent mógł podjąć świadomą decyzję. Na tym etapie wybiera się również wstępnie materiały do wykonania protezy (np. akryl vs. bardziej zaawansowane tworzywa, porcelana vs. cyrkon w przypadku koron itp.), kierując się wskazaniami medycznymi i preferencjami pacjenta.

Sanacja i przygotowanie jamy ustnej

Zanim przystąpi się do właściwego wykonania protezy, konieczne jest odpowiednie przygotowanie jamy ustnej. Ten etap bywa nazywany sanacją, co oznacza wyleczenie lub usunięcie wszelkich istniejących problemów stomatologicznych, które mogłyby negatywnie wpłynąć na przyszłą protezę. W ramach sanacji lekarz może:

• Wyleczyć wszystkie aktywne ubytki próchnicowe (założyć wypełnienia) i usunąć kamień nazębny.
• Przeprowadzić leczenie endodontyczne (kanałowe) zębów, które tego wymagają, zwłaszcza jeśli mają one posłużyć jako filary pod korony lub mosty.
• Usunąć zęby, które są nie do uratowania (np. ze względu na zaawansowaną próchnicę, złamania korzeni czy choroby przyzębia). Czasem konieczne jest również usunięcie pozostałości korzeni lub niewykształconych zawiązków zębowych.
• Wykonać drobne zabiegi chirurgiczne przygotowujące podłoże protetyczne: np. korektę nierówności kostnych wyrostka zębodołowego, usunięcie fragmentów ostrych kości lub przerośniętych fragmentów dziąsła, które mogłyby przeszkadzać protezie. Przy protezach całkowitych istotne może być również zagojenie dziąseł po ekstrakcjach – często odczekuje się kilka tygodni lub miesięcy po usunięciu zębów, by tkanki się zagoiły i ustabilizował się kształt wyrostka kostnego.
• Wzmocnić osłabione zęby przeznaczone pod korony – np. poprzez założenie wkładu koronowo-korzeniowego do zęba po leczeniu kanałowym, aby później można było na nim osadzić koronę.

Dopiero gdy jama ustna jest w pełni wyleczona i przygotowana (brak stanów zapalnych, próchnicy, odpowiednio wygojone miejsca po ekstrakcjach), można przejść do kolejnych etapów protetycznych.

Pobranie wycisków i rejestracja zwarcia

Kolejnym kluczowym krokiem jest pobranie wycisków, czyli odwzorowanie w formie negatywu sytuacji w jamie ustnej pacjenta. Wyciski pozwalają uzyskać gipsowe modele robocze, na których technik dentystyczny będzie wykonywał protezę. W zależności od rodzaju planowanej protezy, procedura wycisków może wyglądać nieco inaczej:

• W przypadku pojedynczych koron lub mostów na zębach własnych dentysta najpierw odpowiednio opracowuje (oszlifowuje) zęby filarowe, nadając im kształt stożków. Następnie pobiera precyzyjny wycisk masą wyciskową (np. silikonową) za pomocą specjalnej łyżki, obejmującą zarówno oszlifowane zęby, jak i ich otoczenie. Wycisk ten oddaje drobne szczegóły preparacji zębów i pozwoli odlać model, na którym zostanie wykonana korona lub most. Często pobiera się również wycisk z przeciwnego łuku zębowego, aby odwzorować zgryz.

• W przypadku protez częściowych ruchomych (np. protezy szkieletowej czy akrylowej) wyciski obejmują całe wyrostki zębodołowe z pozostałymi zębami. Czasem wykonuje się dwa etapy wycisków: najpierw anatomiczny wycisk orientacyjny, na podstawie którego technik przygotowuje indywidualną łyżkę wyciskową, a następnie wycisk precyzyjny tą indywidualną łyżką, uwzględniający np. kształt kieszonek przedsionka czy ruchomość policzków (tzw. wycisk czynnościowy).

• W przypadku protez całkowitych (bezzębia) często również stosuje się wyciski anatomiczne i następnie bardzo dokładne wyciski czynnościowe przy użyciu indywidualnych łyżek, z techniką tzw. modelowania brzegów (border molding). Ma to na celu jak najdokładniejsze odwzorowanie pola protetycznego – wyrostka zębodołowego i okolicznych ruchomych tkanek – aby proteza miała maksymalną stabilizację i przyssanie.

Oprócz wycisków ważne jest ustalenie i rejestracja zwarcia, czyli wzajemnego położenia szczęki i żuchwy podczas gryzienia. Szczególnie przy wykonywaniu protez całkowitych, gdzie brak punktów odniesienia w postaci zębów, konieczne jest ustalenie prawidłowej wysokości zwarcia (by twarz nie była zapadnięta lub nienaturalnie wydłużona) oraz relacji centrycznej (prawidłowego ułożenia szczęki względem żuchwy). Dentysta wykonuje tzw. wały zwarciowe z wosku umieszczone na płytach akrylowych lub bazach z tworzywa i prosi pacjenta o zaciskanie na nie, aby określić właściwe parametry zwarcia. Rejestrowany jest także zarys uśmiechu, linia środka, a pacjent wraz z lekarzem wybierają kolor oraz kształt przyszłych zębów (w przypadku protez z zębami sztucznymi lub koron).

Współcześnie coraz częściej tradycyjne wyciski mogą być zastępowane przez skanowanie wewnątrzustne – kamerą 3D rejestruje się cyfrowo kształt zębów i wyrostków, co eliminuje konieczność mas wyciskowych. Technologia ta, będąca częścią systemów CAD/CAM, zostanie omówiona szerzej w dalszej części artykułu.

Wykonanie uzupełnienia w laboratorium protetycznym

Po zebraniu kompletu wycisków, modeli i rejestratów zgryzowych, kluczową rolę przejmuje laboratorium protetyczne. Technik dentystyczny na podstawie dostarczonych modeli i zaleceń lekarza wykonuje zamówioną pracę protetyczną. Proces ten różni się w zależności od typu uzupełnienia:

• Dla pojedynczej korony lub mostu na zębach własnych (lub implantach) technik wykonuje najpierw model gipsowy i często dodatkowy model przeciwstawny. Następnie w tradycyjnej technologii woskowej modeluje z wosku przyszłą konstrukcję (koronę, most), po czym odlewa ją z metalu (jeśli to korona metalowa lub podbudowa metalowo-ceramiczna) albo wykonuje ją w całości z ceramiki (stosując np. technikę prasowania ceramiki lub nowoczesną metodę CAD/CAM – frezowania z bloczka ceramicznego). Jeśli praca zawiera metal, po odlewie jest on dopasowywany i opracowywany, a następnie napalana jest na nim ceramika (porcelana) warstwami, aby nadać zębom pożądany kształt i kolor. W przypadku koron pełnoceramicznych lub cyrkonowych, technik może użyć systemów komputerowych: skanuje model i projektuje cyfrowo koronę, po czym frezuje ją z bloczka ceramicznego lub cyrkonowego. Gotową pracę wypala się w piecu (wypał ceramiki, spiekanie cyrkonu), a na koniec szkliwi (glazuruje) dla uzyskania połysku.

• Dla protezy szkieletowej proces obejmuje wykonanie metalowego szkieletu: na modelu roboczym technik projektuje układ płyty metalowej, klamer i podparć, następnie wykonuje go metodą odlewania ze stopu metalu. Gotowy szkielet jest przymierzany na modelu (a czasem także klinicznie w ustach pacjenta na etapie przymiarki). Następnie do szkieletu dołącza się elementy akrylowe – w miejscach brakujących zębów ustawia sztuczne zęby (woskowa faza ustawienia zębów do przymiarki), a po akceptacji układu przez dentystę i pacjenta zęby te zostają połączone z uzupełniającą różową bazą akrylową w procesie polimeryzacji. Po wyjęciu z formy proteza jest opracowywana i polerowana.

• Dla protezy całkowitej technik, na podstawie modeli i rejestrów zwarcia (w tym ustalonej wysokości zwarcia i zaznaczonych linii orientacyjnych), ustawia w wosku sztuczne zęby górnej i dolnej protezy. Taki woskowy wzorzec protezy (z gotowymi zębami osadzonymi w wosku) przekazywany jest do przymiarki u pacjenta. Po ewentualnych korektach ułożenia zębów i akceptacji estetyki, technik przystępuje do zamiany wosku na akryl – proteza jest polimeryzowana z użyciem akrylu, dzięki czemu w miejscu wosku powstaje twarda, różowa baza. Następnie proteza jest wykończona i wypolerowana, gotowa do oddania pacjentowi.

Cały proces laboratoryjny może trwać od kilku dni do nawet paru tygodni, w zależności od skomplikowania przypadku i zastosowanej technologii. Często w trakcie wykonywania pracy konieczne są tzw. przymiarki pośrednie – np. przymiarka metalowego szkieletu protezy szkieletowej lub przymiarka metalowej podbudowy mostu przed napaleniem porcelany, czy wspomniana wyżej przymiarka ustawienia zębów w wosku dla protezy całkowitej. Pozwalają one wychwycić ewentualne błędy i skorygować je, zanim proteza zostanie ostatecznie ukończona.

Przymiarka i dopasowanie

Etap przymiarki jest niezwykle istotny dla sukcesu leczenia protetycznego. Polega on na sprawdzeniu przyszłego uzupełnienia w ustach pacjenta jeszcze przed jego ostatecznym wykończeniem lub zamocowaniem na stałe. Jak wspomniano, przymiarek może być kilka:

• W przypadku koron i mostów przymiarka może dotyczyć samej metalowej podbudowy (czy pasuje na oszlifowane zęby lub implanty, czy ma odpowiedni zarys i nie uwiera dziąseł). Po napaleniu porcelany często dokonuje się tzw. przymiarki biszkoptowej, czyli przymiarki korony lub mostu z porcelaną przed ostatecznym szkliwieniem – pozwala to ocenić kształt, kontakt z sąsiednimi zębami i zgryz, a także kolor (na tym etapie porcelana ma matowe wykończenie bez połysku, stąd nazwa). Ewentualne poprawki (np. korekta koloru, dopasowanie punktów kontaktu) są łatwiejsze przed finalnym wypałem.

• W przypadku protez ruchomych najważniejsza jest przymiarka zębów ustawionych w wosku. Pacjent może wtedy zobaczyć, jak będzie wyglądał jego uśmiech z nową protezą, a lekarz ocenia, czy zęby są właściwie ułożone (pod kątem zgryzu, estetyki, wsparcia dla policzków i warg, poprawnej wymowy próbnych głosek). Jeśli coś wymaga zmiany – np. wydłużenie lub skrócenie zębów, zmiana ich koloru bądź kształtu – na etapie wosku można to stosunkowo łatwo skorygować. Po akceptacji przez pacjenta i lekarza, proteza jest dopiero ostatecznie wykonywana w akrylu.

Podczas przymiarek dentysta dokonuje też wstępnych korekt uzupełnienia – szlifuje punkty przedwczesnego kontaktu (gdy np. proteza uciska zbyt mocno jakieś miejsce lub korona powoduje za wysoki kontakt z zębem przeciwstawnym), poprawia kształt elementów utrzymujących (np. dogina klamry protezy częściowej dla lepszego trzymania). Celem jest osiągnięcie jak najlepszego komfortu i funkcji, zanim praca zostanie oddana na stałe.

Oddanie protezy pacjentowi

Gdy proteza (czy to ruchoma, czy stała) jest już gotowa i przetestowana, następuje etap jej oddania, czyli przekazania pacjentowi do użytkowania. Dla uzupełnień stałych oznacza to ich trwałe zamocowanie w ustach:

• Korony i mosty cementuje się na stałe za pomocą cementu dentystycznego do uprzednio przygotowanych zębów filarowych. Dentysta osusza pole, nakłada cement na wewnętrzną powierzchnię korony/mostu i osadza go na zębie, po czym nadmiar cementu jest usuwany, a uzupełnienie utrwalone. W przypadku prac na implantach, zamiast cementowania, korony lub mosty często są przykręcane do implantów śrubką poprzez otwór w koronie (który potem jest wypełniany materiałem kompozytowym dla estetyki).

• Protezy ruchome nie wymagają cementowania – pacjent sam umieszcza je w jamie ustnej. Dentysta sprawdza jednak ich ułożenie, to czy proteza dobrze przylega i czy nie uwiera nigdzie nadmiernie. Jeśli potrzeba, drobne korekty dokonuje się od razu (np. zeszlifowanie punktu, który powoduje ucisk na dziąsło).

Po zamocowaniu protezy lekarz dokładnie sprawdza zgryz (czy nowa korona/proteza nie powoduje zaburzeń kontaktów zgryzowych), estetykę uśmiechu oraz komfort. Bardzo ważną częścią tego etapu jest także instruktaż dla pacjenta. Obejmuje on:

• Poinformowanie, jak obchodzić się z nowym uzupełnieniem. W przypadku protez ruchomych pacjent uczy się, jak je zakładać i wyjmować, jak czyścić (o higienie powiemy szerzej w dalszej części), jak przechowywać np. na noc.
• Omówienie początkowych trudności, które mogą wystąpić: np. że nowa proteza całkowita może początkowo powodować zwiększone wydzielanie śliny, lekkie podrażnienia czy problemy z wymową niektórych słów – są to zwykle przejściowe objawy, które ustępują po okresie adaptacji. Pacjent otrzymuje wskazówki, jak ćwiczyć mowę (np. głośne czytanie) i jakie pokarmy wybierać na początku (miękkie, łatwe do gryzienia).
• Zalecenie stopniowego przyzwyczajania się do protezy – np. w przypadku pierwszej protezy całkowitej często zaleca się nosić ją początkowo przez większość dnia, wyjmując tylko do czyszczenia i na noc, aby tkanki mogły odpocząć.
• Przekazanie informacji, na co zwracać uwagę – np. żeby zgłosić się do kontroli, jeśli coś boli lub proteza nie leży stabilnie, zamiast samemu ją korygować.

Wizyty kontrolne i okres adaptacji

Ostatnim, ale bardzo ważnym etapem leczenia protetycznego są kontrole po oddaniu protezy oraz okres adaptacji pacjenta do nowego uzupełnienia. Zwykle lekarz umawia pacjenta na wizytę kontrolną po kilku dniach lub tygodniu od otrzymania protezy. Podczas takiej wizyty ocenia się stan błony śluzowej (czy nie powstały otarcia, odciski), pyta pacjenta o odczucia – czy potrafi już gryźć i mówić bez większych trudności, czy nie pojawiają się dolegliwości bólowe lub problemy z utrzymaniem protezy na miejscu.

Jeśli zostaną wykryte punkty powodujące ucisk lub obcieranie, dentysta dokonuje korekty – najczęściej dotyczy to protez ruchomych, gdzie trzeba nieco zeszlifować wewnętrzną powierzchnię w miejscu ucisku. Niekiedy konieczne są dwie-trzy wizyty kontrolne, zanim proteza zostanie idealnie dopasowana. W przypadku uzupełnień stałych również zaleca się kontrolę, zwłaszcza jeśli była to większa praca (np. rozległy most) – sprawdza się, czy pacjent prawidłowo oczyszcza nowe uzupełnienia i czy dziąsła wokół koron są zdrowe.

Okres adaptacji do protezy bywa różny w zależności od pacjenta. Młode osoby z pojedynczymi koronami prawie nie odczuwają różnicy, natomiast starszy pacjent otrzymujący pierwszą protezę całkowitą może potrzebować kilku tygodni, by w pełni się przyzwyczaić. Ważne jest wsparcie i edukacja – świadomość, że pewne trudności na początku są normalne, pomaga pacjentowi wytrwać i ćwiczyć funkcje z protezą.

Po zakończeniu leczenia protetycznego właściwego pacjent powinien zgłaszać się na regularne przeglądy stomatologiczne (np. co 6-12 miesięcy), podczas których oceniany jest stan protez oraz zdrowie jamy ustnej. Protezy ruchome co kilka lat mogą wymagać tzw. podścielenia (uzupełnienia ubytku materiału od spodu protezy) lub nawet wymiany na nowe, ze względu na zmiany zachodzące w jamie ustnej (zanik kości, zużycie materiału). Uzupełnienia stałe również należy kontrolować – sprawdzać szczelność koron, stan dziąseł i ewentualnie wykonywać radiologiczne kontrolne zdjęcia, zwłaszcza przy pracach na implantach. Dzięki temu protezy mogą służyć pacjentowi przez długie lata w dobrym stanie.

Nowoczesne technologie w protetyce

Postęp technologiczny w ostatnich dekadach w dużym stopniu zmienił oblicze protetyki stomatologicznej. Nowe techniki i urządzenia pozwalają wykonywać uzupełnienia zębów szybciej, precyzyjniej i z lepszym dopasowaniem niż tradycyjne, w pełni ręczne metody. Wśród najważniejszych osiągnięć można wymienić systemy CAD/CAM, druk 3D, rozwój implantoprotetyki oraz innowacyjne rozwiązania w zakresie mocowania protez. Poniżej przybliżamy te nowoczesne technologie:

Cyfrowe systemy CAD/CAM w protetyce

Skrót CAD/CAM pochodzi z angielskiego i oznacza Computer-Aided Design / Computer-Aided Manufacturing, czyli komputerowe wspomaganie projektowania i wytwarzania. W protetyce systemy CAD/CAM zrewolucjonizowały sposób, w jaki powstają korony, mosty i inne uzupełnienia. Tradycyjnie technik dentystyczny modelował np. koronę w wosku i odlewał ją z metalu lub ręcznie nakładał warstwy porcelany. Obecnie coraz częściej stosuje się cyfrowe projektowanie – po zeskanowaniu wycisków lub modeli (a czasem bezpośrednio jamy ustnej pacjenta za pomocą skanera wewnątrzustnego) powstaje w komputerze trójwymiarowy model uzębienia. Technik lub lekarz projektuje na ekranie kształt uzupełnienia protetycznego, korzystając ze specjalistycznego oprogramowania CAD. Następnie projekt ten przesyłany jest do maszyny frezującej (CAM), która z bardzo dużą dokładnością wycina zaprojektowany obiekt z bloczka materiału – może to być ceramika, kompozyt, wosk (dla modelu), a nawet metal miękki.

Zalety technologii CAD/CAM to przede wszystkim precyzja (uzupełnienia często lepiej przylegają do zębów, mają dokładniej odwzorowane kształty anatonomiczne), szybkość (niektóre prace można wykonać w ciągu jednego dnia, np. korony w systemie „jedna wizyta”), a także możliwość archiwizacji cyfrowych modeli pacjenta. Przykładem zastosowania CAD/CAM jest przygotowanie pełnoceramicznej korony – po oszlifowaniu zęba i zeskanowaniu go, w ciągu kilkudziesięciu minut maszyna może wyfrezować gotową koronę z porcelany lub cyrkonu, którą od razu cementuje się w ustach pacjenta. Oczywiście wymaga to posiadania odpowiedniego sprzętu (skanera i frezarki) w gabinecie lub współpracującego laboratorium, ale staje się to coraz powszechniejsze.

Systemy CAD/CAM wykorzystuje się też do tworzenia konstrukcji, które trudno wykonać ręcznie z taką precyzją – np. podbudów z cyrkonu dla długich mostów, które muszą idealnie pasować na wielu filarach jednocześnie. Cyfrowe projektowanie ułatwia również planowanie estetyki – dzięki programom do symulacji uśmiechu można jeszcze przed wykonaniem pracy zobaczyć przybliżony efekt końcowy i wprowadzić ewentualne korekty projektu.

Druk 3D w stomatologii protetycznej

Druk 3D to kolejna technologia, która wkroczyła do pracowni protetycznych. Polega ona na warstwowym budowaniu obiektów na podstawie cyfrowego projektu – w protetyce najczęściej używa się drukarek 3D stereolitograficznych (SLA) lub DLP, które utwardzają ciekłą żywicę warstwa po warstwie światłem lasera lub projektora. Technologia druku 3D znajduje wiele zastosowań:

• Modelowanie protetyczne: Po pobraniu cyfrowego wycisku skanerem, zamiast odlewać gipsowy model, można go wydrukować w drukarce 3D z żywicy. Takie modele są dokładne i odporne na odkształcenia, a przy tym ich tworzenie jest szybsze niż klasyczne odlewanie z gipsu.

• Wykonywanie próbnych prac i szablonów: Technik może wydrukować tymczasowe korony, mosty lub wzorniki do przymiarek. Możliwe jest też drukowanie szablonów chirurgicznych do precyzyjnego wszczepiania implantów (na podstawie planowania komputerowego).

• Bezpośrednie protezy i aparaty: Coraz prężniej rozwija się dziedzina druku bezpośredniego uzupełnień – np. wydruk protez dentystycznych. Już dziś istnieją systemy pozwalające wydrukować protezę całkowitą: osobno bazę (płytę protezy z żywicy akrylowej) i osobno zęby z innego materiału, a następnie połączyć je w całość. Można także drukować indywidualne łyżki wyciskowe, wzorniki zwarciowe, osłony (szyny) na zęby oraz inne urządzenia. W protetyce ortodontycznej drukuje się modele do wykonania aparatów retencyjnych czy nakładek (alignerów).

• Odlane elementy metalowe przez druk: Technologią pokrewną do druku 3D jest selektywne spiekanie laserowe metalu (SLS/SLM). Umożliwia ono wykonanie metalowych części (np. szkieletów protez, podbudów koron) przez „wydrukowanie” ich ze sproszkowanego metalu. Taka technika zastępuje tradycyjne odlewanie i pozwala uzyskać bardzo precyzyjne struktury.

Zastosowanie druku 3D w protetyce przekłada się na większą efektywność pracy – skraca czas produkcji (nie trzeba czekać na twardnienie gipsu czy polimeryzację akrylu w formie), umożliwia łatwe powielanie i modyfikację projektów (wystarczy zmienić projekt i ponownie wydrukować). Drukowane elementy są też często dokładniejsze, bo eliminujemy błędy ludzkie przy ręcznym odlewaniu czy modelowaniu. Wadą jest koszt początkowy sprzętu i materiałów oraz konieczność kalibracji urządzeń, ale wraz z popularyzacją tej technologii ceny maleją, a dostępność rośnie.

Implantoprotetyka – integracja implantów z protetyką

Ogromnym krokiem naprzód w rehabilitacji pacjentów bezzębnych lub z dużymi brakami było wprowadzenie implantów zębowych do powszechnego użytku. Implantoprotetyka to dziedzina łącząca chirurgię implantologiczną z protetyką – polega na uzupełnianiu brakujących zębów za pomocą implantów (sztucznych korzeni) oraz osadzaniu na nich koron, mostów lub protez. Nowoczesne technologie pozwoliły uczynić te procedury bezpiecznymi i przewidywalnymi.

Implant to najczęściej tytanowa śrubka, którą w warunkach sterylnej sali wszczepia się w kość szczęki lub żuchwy w miejscu po utraconym zębie. Po okresie gojenia (osteointegracji), trwającym zwykle od 3 do 6 miesięcy, implant trwale zrasta się z kością i może służyć jako filar dla uzupełnienia protetycznego. Na implantach wykonuje się:

• Korony na implantach – zastępują pojedyncze brakujące zęby. Do implantu przykręcany jest łącznik (abutment), na którym mocowana jest korona protetyczna. Dzięki temu nie ma potrzeby szlifowania sąsiednich, zdrowych zębów (jak przy moście), a pacjent odzyskuje ząb najbardziej zbliżony do naturalnego (wyglądem i funkcją).

• Mosty na implantach – pozwalają odtworzyć kilka braków zębowych obok siebie. W zależności od sytuacji wszczepia się odpowiednią liczbę implantów (np. dwa implanty mogą posłużyć za filary mostu trzyzębowego lub większej liczby zębów). Most na implantach jest na stałe przytwierdzony do wszczepów, co daje pacjentowi odczucie posiadania własnych zębów.

• Protezy na implantach – w przypadku bezzębia całkowitego zamiast klasycznej protezy można zastosować uzupełnienia oparte na implantach. Opcji jest kilka: może to być stały most przykręcony do 4-6 implantów (popularna koncepcja tzw. All-on-4, gdzie na czterech implantach opiera się pełny łuk zębowy), albo proteza overdenture, czyli nadal wyjmowana przez pacjenta proteza, ale mocowana na zatrzaskach lub belce umocowanej do implantów. Oba rozwiązania znacząco poprawiają stabilność uzupełnienia w porównaniu z tradycyjną protezą całkowitą. Pacjent może gryźć twarde pokarmy bez obawy, że proteza się przemieści, a zaniki kości pod protezą są mniejsze dzięki przenoszeniu części obciążeń na implanty.

Nowoczesne systemy planowania implantologicznego, wykorzystujące tomografię komputerową i oprogramowanie CAD, pozwalają bardzo precyzyjnie zaplanować pozycje implantów z uwzględnieniem przyszłej pracy protetycznej. Często wykonuje się cyfrowe szablony chirurgiczne (drukowane w 3D) do nawigowanego wszczepiania implantów, co zwiększa dokładność i bezpieczeństwo zabiegu. Dzięki temu protetyk i chirurg mogą ściśle współpracować – jeszcze przed zabiegiem wiadomo, gdzie będą przebiegały nowe zęby, i można idealnie dobrać miejsce implantów.

Zalety implantoprotetyki to przede wszystkim przywrócenie pełnej funkcjonalności i komfortu pacjentom, którzy dawniej skazani byliby na luźne protezy. Uzupełnienia na implantach są bardzo stabilne, nie przesuwają się, umożliwiają gryzienie jak naturalnymi zębami. Ponadto implanty zapobiegają zanikowi kości, gdyż przejmują funkcję korzeni i stymulują kość podczas żucia. Estetyka uśmiechu również na tym zyskuje – brak metalowych klamer czy dużych akrylowych płyt podniebiennych jak w protezach ruchomych. Oczywiście implanty wymagają zabiegu chirurgicznego i wyższego nakładu finansowego, ale długoterminowe korzyści często przewyższają te początkowe trudności.

Nowoczesne systemy mocowania protez

Klasyczne protezy ruchome, jak już wspomniano, utrzymują się dzięki anatomicznym uwarunkowaniom (kształt wyrostka, przyssanie do podniebienia) i ewentualnie metalowym klamrom na zębach. Współczesna protetyka oferuje jednak szereg precyzyjnych elementów retencyjnych, które poprawiają utrzymanie protez, czyniąc je wygodniejszymi i bardziej dyskretnymi. Do nowoczesnych systemów mocowania należą m.in.:

• Zatrzaski i zasuwy – to niewielkie mechaniczne zaczepy, w których jedna część (matryca) jest umieszczona w protezie, a druga (patryca) na zębie filarowym lub implancie. Po założeniu protezy elementy te wchodzą w siebie jak zatrzask, stabilizując protezę. Popularnym rodzajem zatrzasków są kulowe attachmenty (miniaturowe kulki na korzeniach zęba lub implantach, które wpadają w odpowiadające im gniazda w protezie z gumowym o-ringiem) oraz systemy typu Locator – specjalne zatrzaski implantologiczne o niskim profilu. Zasuwy działają podobnie, z tym że elementy wsuwają się jeden w drugi w płaszczyźnie poziomej. Zatrzaski i zasuwy są często stosowane w protezach overdenture (na korzeniach lub implantach) oraz w protezach częściowych bezklamrowych, zapewniając pewne trzymanie bez widocznych na zewnątrz elementów.

• Belki – to rozwiązanie stosowane głównie przy protezach na implantach lub korzeniach zębowych. Na filarach (np. dwóch lub czterech implantach) mocowana jest sztywna metalowa belka biegnąca równolegle do linii dziąseł. Od spodu protezy znajduje się odpowiednio dopasowana struktura obejmująca tę belkę (klipsy lub inne zatrzaski). Po założeniu protezy belka działa jak „zamek” – proteza trzyma się bardzo stabilnie, opierając się na niej. System belkowy jest często wykorzystywany przy całkowitych protezach dolnych na dwóch implantach, znacznie poprawiając ich stabilizację.

• Korony teleskopowe – to wysoce precyzyjna technika mocowania protezy częściowej. Polega na wykonaniu podwójnych koron na filarach: najpierw na oszlifowany ząb cementuje się metalową koronę pierwotną (wewnętrzną) o cylindrycznym lub stożkowym kształcie. W protezie natomiast, w miejscu tego zęba, znajduje się korona wtórna (zewnętrzna) o identycznym kształcie wewnętrznym, pasująca do korony pierwotnej z niewielkim tarciem. Po założeniu protezy korony teleskopowe nachodzą na siebie, stabilizując protezę siłami tarcia. Z zewnątrz takie uzupełnienie wygląda jak most (bo brak klamer), a jednocześnie jest wyjmowalne. Korony teleskopowe wymagają bardzo dokładnego wykonania, ale zapewniają wyjątkowo dobre utrzymanie i równomierne przenoszenie obciążeń na filary i śluzówkę.

• Magnesy – to alternatywny system stosowany czasem w overdenture. W korzeniu zęba lub implancie umieszcza się mały magnes lub element ferromagnetyczny, a w protezie drugi magnes (o przeciwnych biegunach). Po włożeniu protezy magnes przyciąga magnes, utrzymując protezę na miejscu. Siła takiego mocowania jest na ogół mniejsza niż zatrzasków czy belek, ale wystarcza do stabilizacji protezy w spoczynku i jest całkowicie niewidoczna. Wada to możliwa korozja magnesów w środowisku jamy ustnej i ich stopniowe rozmagnesowanie z czasem, dlatego obecnie stosowane są rzadziej.

Wszystkie powyższe systemy mają na celu poprawę komfortu użytkowania protez. Pacjenci korzystający z protez z zatrzaskami czy koronami teleskopowymi odczuwają większą pewność podczas jedzenia czy mówienia, nie obawiając się, że proteza się poluzuje. Estetyka również zyskuje, gdyż eliminuje się widoczne klamry. Trzeba jednak pamiętać, że zaawansowane elementy retencyjne podnoszą koszt i złożoność wykonania protezy, a także wymagają regularnej kontroli (np. wymiany zużytych o-ringów w zatrzaskach co pewien czas). Niemniej, stanowią one istotny element nowoczesnej protetyki, dążącej do maksymalnego zwiększenia stabilności i funkcjonalności uzupełnień przy zachowaniu ich wygody i estetyki.

Porównanie metod rekonstrukcji uzębienia

Istnieje wiele dróg prowadzących do odbudowy brakujących zębów – od tradycyjnych protez ruchomych, przez mosty osadzone na własnych zębach, aż po nowoczesne implanty. Wybór metody wpływa na komfort, funkcjonalność, koszty leczenia i długoterminowe efekty. Poniżej porównujemy typowe rozwiązania protetyczne w różnych sytuacjach klinicznych, analizując ich główne zalety i wady.

Odbudowa pojedynczego zęba: most protetyczny czy implant?

Gdy brakuje jednego zęba, klasycznym rozwiązaniem jest wykonanie mostu protetycznego opartego na dwóch sąsiednich zębach. W ostatnich latach coraz częściej alternatywą staje się implant z koroną. Obie metody pozwalają uzupełnić lukę, lecz różnią się pod wieloma względami:

• Most protetyczny – to uzupełnienie stałe składające się z trzech połączonych koron (dwie na filary, jedna przęsłowa).

  • Zalety: Brak konieczności zabiegu chirurgicznego – wystarczy oszlifowanie zębów sąsiadujących z luką. Czas leczenia jest stosunkowo krótki (zwykle kilka tygodni od przygotowania zębów do cementowania mostu). Most natychmiast przywraca funkcję i estetykę brakującego zęba. Koszt może być niższy niż wszczepienie implantu (choć zależy to od materiału i zakresu prac).
  • Wady: Wymaga naruszenia struktury dwóch zdrowych zębów (oszlifowania ich pod korony), co niesie ryzyko powikłań (np. obumarcie miazgi w oszlifowanym zębie i konieczność leczenia kanałowego). Zęby filarowe przejmują obciążenia brakującego zęba, mogą więc być przeciążone lub ulec uszkodzeniu w przyszłości. Ponadto pod przęsłem mostu kość nie jest obciążana, przez co z czasem może ulec zanikowi (choć sam zanik nie wpływa na funkcję mostu). Utrzymanie higieny jest nieco trudniejsze – trzeba czyścić przestrzeń pod przęsłem (np. specjalną nicią dentystyczną). Trwałość mostu jest ograniczona stanem zębów filarowych – jeśli któryś z filarów zostanie uszkodzony lub utracony, cały most traci oparcie.

• Implant z koroną – to rozwiązanie polegające na wprowadzeniu w miejsce brakującego zęba implantu i odbudowie go pojedynczą koroną protetyczną.

  • Zalety: Nie wymaga ingerencji w sąsiednie zęby – pozostają one nienaruszone. Implant przejmuje funkcje korzenia, dzięki czemu zapobiega zanikowi kości w miejscu brakującego zęba. Utrzymanie higieny jest łatwiejsze (można nitkować i czyścić wokół jak wokół naturalnego zęba). Długoterminowo uzupełnienie na implancie może być trwalsze, ponieważ nie obciąża innych zębów. Estetyka bywa bardzo dobra – korona na implancie wyrasta z dziąsła jak naturalny ząb.
  • Wady: Wiąże się z zabiegiem chirurgicznym (wszczepienie implantu) i kilkumiesięcznym czasem oczekiwania na osteointegrację przed wykonaniem korony. W okresie gojenia pacjent może wymagać tymczasowej protezy. Koszt pojedynczego implantu z koroną jest często wyższy niż koszt mostu (choć różnice maleją). Istnieje minimalne ryzyko niepowodzenia (nieprzyjęcia się implantu lub powikłań po zabiegu). Implant wymaga także odpowiednich warunków anatomicznych – wystarczającej ilości kości, a u osób palących czy z pewnymi chorobami ryzyko niepowodzenia jest większe.

Podsumowując, ubytek pojedynczego zęba najlepiej uzupełnić implantem, jeśli tylko stan zdrowia i warunki kostne na to pozwalają oraz pacjenta stać na taką inwestycję. Implant zapewnia bardziej oszczędne dla sąsiadujących zębów i długofalowo korzystniejsze rozwiązanie. Most protetyczny pozostaje jednak wartościową opcją, zwłaszcza gdy zęby obok luki i tak wymagają koron (np. z powodu dużych wypełnień) lub gdy przeciwwskazania medyczne lub finansowe wykluczają implantację.

Braki częściowe: proteza ruchoma czy implanty?

Przy większej liczbie brakujących zębów (gdy w jamie ustnej zostały jeszcze niektóre własne zęby, ale luki są rozległe) pacjent stoi przed wyborem między tradycyjną protezą częściową ruchomą a rozwiązaniami stałymi, w tym mostami i koronami wspartymi na implantach. Każda z tych opcji ma swoją specyfikę:

• Proteza częściowa ruchoma – może być akrylowa lub szkieletowa, zależnie od przypadku.

  • Zalety: Stosunkowo niski koszt w porównaniu z rozwiązaniami implantologicznymi przy rozległych brakach. Wykonanie protezy częściowej nie wymaga zabiegów chirurgicznych ani skomplikowanych procedur – opiera się ona na pozostałych zębach i wyrostku zębowym. Jest to metoda elastyczna – w razie utraty kolejnych zębów protezę można przerobić i dodać brakujące zęby (w określonym zakresie). Proteza szkieletowa zapewnia całkiem dobrą funkcję żucia i łatwo ją wyjąć do czyszczenia.
  • Wady: Komfort użytkowania jest niższy niż w przypadku uzupełnień stałych – proteza jest ciałem obcym w ustach, zajmuje miejsce na podniebieniu lub między językiem a dziąsłem, może powodować odruch wymiotny (zwłaszcza protezy górne z płytą podniebienną). Mimo dopasowania, proteza może się nieco przemieszczać przy jedzeniu czy mówieniu, co bywa krępujące. Metalowe klamry bywają widoczne, psując estetykę uśmiechu. Długotrwałe noszenie protezy przyspiesza zanik kości w miejscach braków (brak fizjologicznego obciążenia), a nacisk płyty protezy na dziąsła może powodować miejscowe podrażnienia. Protezę trzeba także codziennie wyjmować do czyszczenia i na noc, co dla niektórych osób jest niewygodne.

• Uzupełnienia na implantach – w przypadku licznych braków można zastosować kilka implantów i odbudować zęby za pomocą koron i mostów na nich osadzonych, ewentualnie połączyć implanty z istniejącymi zębami w jednym ciągu protetycznym (choć częściej unika się mieszania filarów naturalnych i implantów w jednym moście).

  • Zalety: Uzupełnienia oparte na implantach są stałe – pacjent odczuwa je jak własne zęby, nie musi zdejmować żadnych elementów. Przywracają pełny komfort gryzienia i mówienia, bez obaw o przemieszczanie się czegokolwiek w ustach. Rozmieszczenie sił żucia jest bardziej fizjologiczne – implanty przenoszą obciążenia na kość, zapobiegając jej zanikowi. Estetyka jest znakomita (brak widocznych klamer, sztucznych podniebień itp., korony wyglądają jak naturalne zęby wyrastające z dziąseł). Prawidłowo wykonane mosty i korony na implantach mogą służyć kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat.
  • Wady: Takie rozwiązanie jest kosztowne – przy wielu brakach potrzebnych jest kilka implantów, co generuje duży wydatek. Czas leczenia również się wydłuża (najpierw zabiegi implantacji i gojenie, potem dopiero protetyka właściwa). Leczenie implantologiczne wymaga dobrej ogólnej kondycji zdrowotnej i higieny – zaniedbanie higieny może skutkować zapaleniem wokół implantów (periimplantitis) i utratą wszczepów. Ponadto, w razie niepowodzenia implantacji lub utraty implantu, inwestycja jest częściowo stracona, a odbudowa sytuacji wymaga dodatkowych zabiegów. Mimo tych ryzyk, u wielu pacjentów długofalowe korzyści (komfort, brak ruchomej protezy, zachowanie kości) przeważają nad wadami.

Podsumowanie: W przypadku rozległych braków zębowych u pacjentów posiadających jeszcze własne zęby, rozwiązania implantologiczne umożliwiają odtworzenie uzębienia w sposób najbliższy naturalnemu pod względem wygody i funkcji. Protezy częściowe pozostają jednak istotną opcją – zwłaszcza gdy występują przeciwwskazania lub ograniczenia finansowe. Często stosuje się podejście etapowe: np. pacjent korzysta z protezy częściowej, a w międzyczasie odkłada środki lub przygotowuje się do leczenia implantologicznego w przyszłości.

Bezzębie całkowite: proteza tradycyjna czy protezy na implantach?

Pacjenci pozbawieni wszystkich zębów w szczęce lub żuchwie przez dziesięciolecia skazani byli na klasyczne protezy całkowite. Obecnie pojawiła się dla nich alternatywa w postaci protez opartych na implantach, czy to w formie zdejmowanej protezy overdenture na zatrzaskach, czy też stałej pracy przykręcanej. Przyjrzyjmy się różnicom:

• Proteza całkowita tradycyjna – wykonana z akrylu, oparta wyłącznie na błonie śluzowej i warunkach anatomicznych jamy ustnej.

  • Zalety: Najbardziej ekonomiczne rozwiązanie przy braku zębów – koszt jest wielokrotnie niższy niż jakiekolwiek rozwiązanie implantologiczne (zwłaszcza przy bezzębiu w obu szczękach). Wykonanie protezy nie wymaga zabiegów chirurgicznych ani dodatkowych procedur poza pobraniem wycisków i wizytami kontrolnymi. Nowoczesne protezy całkowite mogą wyglądać estetycznie, poprawiają rysy twarzy zapadniętej po utracie zębów, przywracają podstawową zdolność do gryzienia miękkich pokarmów i wymowy. Jeśli z czasem proteza się poluzuje z powodu zaniku kości, można ją stosunkowo łatwo podścielić lub wykonać nową.
  • Wady: Stabilność protezy, zwłaszcza dolnej, bywa ograniczona – utrzymuje się ona głównie dzięki przyssaniu i grawitacji, co u niektórych pacjentów jest niewystarczające. Konieczność używania kleju do protez jest powszechna, by zwiększyć pewność utrzymania. Siła żucia z protezą pełną spada drastycznie (pacjent gryzie z 20% dawnej siły), co ogranicza wybór pokarmów. Proteza pokrywa podniebienie i znaczną część dziąseł, co upośledza czucie smaku i komfort termiczny potraw. U wielu osób pojawia się też psychiczny dyskomfort związany z wyjmowaniem „zębów” na noc i obawą przed ich wypadnięciem. Długotrwałe używanie protez bez implantów prowadzi do postępującej resorpcji (zaniku) kości szczęki i żuchwy, co z kolei pogarsza dopasowanie protezy i zmienia wygląd twarzy (pogłębianie się zmarszczek, zmniejszanie podpory dla warg).

• Proteza oparta na implantach (overdenture lub most stały) – to rozwiązanie, w którym w bezzębnej szczęce/żuchwie umieszcza się kilka implantów, by zapewnić protezie dodatkowe punkty podparcia i retencji, bądź też zamocować na stałe pełny łuk zębowy.

  • Zalety: Nawet 2 implanty w żuchwie potrafią ogromnie poprawić stabilizację dolnej protezy – proteza mocowana na zatrzaskach do implantów nie unosi się przy mówieniu i gryzieniu, co daje pacjentowi znacznie większy komfort. Większa liczba implantów pozwala na zamocowanie stałego mostu – pacjent otrzymuje wtedy zęby, których nie musi wyjmować, odczuwając je prawie jak naturalne. Rozwiązania implantologiczne przy bezzębiu przywracają zdolność rozdrabniania twardych pokarmów (orzechów, surowych warzyw) nawet w 80-90% w porównaniu do uzębienia naturalnego (dla porównania proteza tradycyjna to około 20%). Brak płyt podniebiennych czy masywnych elementów akrylowych przekłada się na bardziej naturalne odczucia – pacjent lepiej czuje smaki i temperaturę, szybciej adaptuje się do „nowych zębów”. Implanty hamują także zanik kości – kość obciążana poprzez implanty wolniej się przebudowuje.
  • Wady: Podstawową barierą jest koszt i konieczność zabiegu chirurgicznego. Wprowadzenie np. 4-6 implantów w szczęce to poważny wydatek i zabieg, na który nie każdy pacjent może sobie pozwolić lub który nie każdy zniosłby zdrowotnie. Czas leczenia jest dłuższy – faza implantacji i gojenia trwa kilka miesięcy, w tym czasie pacjent może używać tymczasowej protezy. Protezy na implantach (zwłaszcza stałe mosty) wymagają bardzo dokładnej higieny – trzeba czyścić okolice implantów, używać specjalnych nici, irygatorów; zaniedbanie może skutkować periimplantitis i utratą implantu. W razie awarii (np. złamania mostu czy uszkodzenia implantu) naprawa jest złożona i kosztowna. Mimo to, wiele osób uznaje te niedogodności za warte odzyskania pewności siebie i sprawności, jaką dają mocno osadzone zęby.

Podsumowanie: Dla osób z całkowitym brakiem zębów implanty oferują możliwość znaczącej poprawy jakości życia – od protezy zatrzaskowej, która stabilnie trzyma się na 2-4 wszczepach, po pełne łuki zębów przykręcone na stałe. Tradycyjna proteza całkowita wciąż spełnia swoją rolę u milionów ludzi i bywa jedynym rozwiązaniem dostępnym dla części pacjentów, jednak jej ograniczenia sprawiają, że tam gdzie to możliwe, coraz częściej dąży się do uzupełnień opartych na implantach.

Powikłania i zalecenia higieniczne

Odpowiednie użytkowanie i pielęgnacja protez jest kluczowe dla długotrwałego utrzymania zdrowia jamy ustnej. Zaniedbania higieniczne lub błędy w użytkowaniu uzupełnień protetycznych mogą prowadzić do różnych powikłań – od miejscowych podrażnień i stanów zapalnych, po poważniejsze problemy, takie jak infekcje grzybicze czy choroby przyzębia. Poniżej przedstawiamy najczęstsze problemy związane z protezami oraz zasady higieny, których przestrzeganie pomaga im zapobiegać.

Najczęstsze problemy i powikłania protetyczne

Protezy ruchome – problemy: Nowa proteza ruchoma często początkowo powoduje drobne otarcia i bolesność dziąseł. Typowym zjawiskiem są odleżyny protetyczne, czyli punkty ucisku protezy na błonę śluzową, skutkujące zaczerwienieniem, a nawet drobnymi rankami. Wymagają one korekty protezy u dentysty (zeszlifowania powierzchni wewnętrznej w miejscu ucisku). U części pacjentów pojawia się również nadmierne wydzielanie śliny lub odwrotnie – uczucie suchości w ustach w reakcji na obecność nowej protezy; zwykle jest to przejściowe. Innym częstym powikłaniem jest stomatopatia protetyczna, czyli rozlane zaczerwienienie i stan zapalny błony śluzowej pod protezą (zwłaszcza na podniebieniu) spowodowany najczęściej noszeniem protezy przez całą dobę i niedostateczną higieną. Często towarzyszy mu zakażenie grzybicze (drożdżakowe) – wówczas na podniebieniu widać czerwone zmiany, a pacjent może odczuwać pieczenie. Protezy akrylowe mogą też w rzadkich przypadkach wywołać reakcję alergiczną na monomer – objawia się ona pieczeniem i stanem zapalnym śluzówki pod protezą. Jeśli chodzi o funkcjonalne problemy, pacjenci z ruchomymi protezami nieraz skarżą się na trudności w rozdrabnianiu twardych pokarmów oraz pogorszenie odczuwania smaków (przy protezie górnej z powodu zakrycia podniebienia). W dłuższej perspektywie powikłaniem noszenia źle dopasowanej protezy częściowej mogą być próchnica i choroby przyzębia zębów filarowych – np. ząb z klamrą, wokół którego zalega płytka bakteryjna, jest bardziej narażony na ubytek lub stan zapalny dziąsła, jeśli pacjent niedokładnie czyści te okolice. Protezy ruchome mogą także ulec uszkodzeniu mechanicznemu – pęknięciu bazy akrylowej czy odłamaniu zęba protezy, zwłaszcza gdy upadną na twarde podłoże.

Uzupełnienia stałe – problemy: W przypadku koron i mostów podstawowym ryzykiem jest rozwój próchnicy wtórnej na granicy uzupełnienia i zęba. Gdy pacjent niedokładnie oczyszcza okolice koron (zwłaszcza przy dziąsłach i między zębami) może dojść do powstania ubytków próchnicowych tuż przy krawędzi korony. Podobnie, zaniedbanie higieny pod przęsłem mostu może skutkować stanem zapalnym dziąsła w tym rejonie. Kolejnym powikłaniem bywa zapalenie miazgi zęba pod koroną – może wystąpić nawet jakiś czas po osadzeniu korony, zwłaszcza jeśli ząb był mocno oszlifowany i doszło do podrażnienia lub przegrzania miazgi podczas preparacji. Objawia się to bólem i wymaga leczenia kanałowego przez koronę (czasem konieczne jest nawiercenie korony). U niektórych pacjentów zgrzytających zębami (bruksistów) może dojść do pęknięcia lub odpryśnięcia porcelany z korony lub mostu – jest to tzw. uszkodzenie ceramiczne uzupełnienia. Czasem drobne odpryski można wypolerować lub naprawić kompozytem, większe wymagają wymiany korony. Rzadkim, ale możliwym problemem jest odcementowanie się korony lub mostu – może nastąpić np. przy gryzieniu bardzo ciągnących pokarmów (krówki, gumy), zwłaszcza jeśli kształt utrzymujący korony nie był idealny lub użyto słabszego cementu. Wówczas uzupełnienie się poluzowuje lub spada i trzeba je ponownie zamocować (o ile ząb filarowy jest w porządku). W okolicy filarów mostów narażonych na duże siły mogą pojawić się przeciążenia przyzębia – objawiające się bólem przy nagryzaniu lub rozchwianiem zębów filarowych (to powikłanie częściej dotyczy dawnych rozległych mostów na zębach z chorobą przyzębia; obecnie w takich przypadkach raczej stosuje się implanty zamiast przeciążać chore zęby).

Implanty – problemy: Uzupełnienia na implantach również wymagają troski, gdyż mogą wystąpić specyficzne powikłania. Najgroźniejszym z nich jest periimplantitis, czyli zapalenie tkanek wokół implantu, prowadzące do utraty kości go otaczającej. Jego przyczyną jest najczęściej zaniedbanie higieny – na powierzchni implantu i poddziąsłowych elementach korony gromadzi się kamień i bakterie, wywołując stan zapalny podobny do paradontozy. Objawia się krwawieniem dziąsła przy implancie, bólem lub dyskomfortem, a w zaawansowanym stadium rozchwianiem implantu. Innym problemem bywa poluzowanie się śruby mocującej implant z koroną lub złamanie tej śruby przy dużych obciążeniach – wtedy korona na implancie zaczyna się ruszać lub odpada i wymaga to interwencji w gabinecie (wymiany śruby). W rzadszych przypadkach może dojść do pęknięcia ceramicznej korony na implancie (podobnie jak przy zwykłych koronach) lub do uszkodzenia samego implantu (na skutek ekstremalnego przeciążenia – np. u nałogowych zgrzytaczy, którzy nie stosują szyny ochronnej). Mimo tych potencjalnych problemów, większości powikłań implantologicznych można zapobiegać przez właściwą higienę i regularne wizyty kontrolne.

Zasady higieny i pielęgnacji uzupełnień protetycznych

Przestrzeganie odpowiednich rutyn higienicznych to najlepszy sposób, by uniknąć wyżej wymienionych powikłań. Oto podstawowe zasady pielęgnacji protez:

• Codzienne czyszczenie protez ruchomych: Każdą protezę (częściową czy całkowitą) należy czyścić minimum dwa razy dziennie – rano i wieczorem. Najlepiej robić to przy użyciu specjalnej szczoteczki do protez (ma dłuższe, twardsze włosie) oraz letniej wody z mydłem lub specjalnym środkiem do czyszczenia protez. Unikać należy past do zębów – wiele z nich jest zbyt abrazyjnych i może rysować akryl. Protezę czyścimy dokładnie z wszystkich powierzchni, usuwając resztki jedzenia i osad. Raz na jakiś czas warto zastosować tabletki do czyszczenia protez – rozpuszcza się je w szklance wody, w której zanurza się protezę na kilka minut; pomagają one usunąć przebarwienia i odkładany biofilm bakteryjny. Po jedzeniu dobrze jest przepłukać usta i – jeśli to możliwe – opłukać protezę z większych resztek (np. pod bieżącą wodą).

• Higiena jamy ustnej przy protezach ruchomych: Równie ważne jak czyszczenie samej protezy jest dbanie o tkanki pod nią. Po wyjęciu protezy należy delikatnie wyszczotkować miękką szczoteczką dziąsła, podniebienie oraz język – poprawia to ukrwienie tkanek i usuwa zalegającą płytkę bakteryjną czy resztki jedzenia. Można też masować dziąsła palcem owiniętym w gazik. Warto płukać usta płynami antyseptycznymi (np. z chlorheksydyną) od czasu do czasu, zwłaszcza jeśli były problemy z zapaleniem śluzówki.

• Zdejmowanie protez na noc: Większość stomatologów zaleca, by na noc wyjmować protezy z ust. Pozwala to błonie śluzowej odpocząć od ciągłego nacisku i zapobiega rozwojowi grzybicy (drożdże rozwijają się w ciepłym, wilgotnym i pozbawionym dostępu powietrza środowisku pod protezą noszoną 24h). Po oczyszczeniu protezy wieczorem należy umieścić ją na noc w suchym, czystym pojemniku lub w pojemniku z wodą (niektórzy producenci zalecają przechowywanie na sucho, inni w wodzie – należy stosować się do zaleceń). Rano przed założeniem protezy opłukać ją dokładnie pod wodą. Jeśli pacjent bardzo nie chce rozstawać się z protezą na noc, powinien tym bardziej rygorystycznie przestrzegać higieny i regularnie kontrolować stan śluzówki.

• Stosowanie klejów do protez: Kleje (adhezivy) do protez nie zastąpią dobrze dopasowanej protezy, ale mogą poprawić komfort jej noszenia. Jeśli pacjent używa kleju, powinien codziennie usuwać z protezy i jamy ustnej pozostałości starego kleju (specjalną szczoteczką lub gazikiem). Należy nakładać niewielką, zalecaną ilość preparatu na czystą i suchą protezę; nadmiar kleju wydostający się po dociśnięciu protezy trzeba usunąć, by nie stanowił pożywki dla bakterii.

• Pielęgnacja koron i mostów na zębach: Uzupełnienia stałe wymagają takiej samej higieny jak naturalne zęby. Należy szczotkować je minimum dwa razy dziennie fluorowaną pastą, ze szczególnym uwzględnieniem linii dziąsła, gdzie mogą zalegać resztki jedzenia. Niezbędne jest codzienne nitkowanie przestrzeni między zębami – w przypadku mostów do czyszczenia pod przęsłami służą specjalne nici dentystyczne z usztywnionym końcem (tzw. SuperFloss) lub maleńkie szczoteczki międzyzębowe, które można wprowadzić pod przęsło. Dostępne są również irygatory wodne (waterpik), które strumieniem wody wypłukują resztki z trudno dostępnych miejsc – mogą być dobrym uzupełnieniem nici i szczoteczki. Ważne jest także regularne (co 6 miesięcy) odbywanie wizyt u higienistki stomatologicznej na profesjonalne oczyszczanie zębów i uzupełnień – usuwa to kamień nazębny i osady, których samodzielnie nie jesteśmy w stanie wyczyścić.

• Higiena uzupełnień na implantach: O implanty dbamy tak samo starannie, jak o własne zęby, jeśli nie bardziej. Codzienne szczotkowanie okolic implantów (miękką lub średnią szczoteczką) jest obowiązkowe – również tutaj krytyczne jest czyszczenie przydziąsłowe, gdzie najłatwiej gromadzą się bakterie wywołujące periimplantitis. Do oczyszczania przestrzeni między implantami a zębami służą nici dentystyczne (czasem specjalne z gąbczastym odcinkiem do czyszczenia implantów) oraz szczoteczki międzyzębowe o odpowiednio dobranym rozmiarze. W przypadku mostów na implantach trzeba czyścić przestrzenie pod przęsłami (podobnie jak przy mostach na zębach). Pomocne bywają również irygatory do płukania okolic implantów strumieniem wody lub płynu antybakteryjnego. Pacjenci z implantami absolutnie powinni zgłaszać się na regularne wizyty kontrolne – początkowo co około 3-6 miesięcy, potem co 6-12 miesięcy – podczas których stomatolog lub higienistka oceni stan dziąseł wokół implantów, profesjonalnie oczyści powierzchnię implantów (specjalnymi narzędziami, np. końcówkami z tworzywa, aby nie porysować tytanu) oraz sprawdzi stabilność uzupełnień. W razie zauważenia początków stanu zapalnego (mucositis) wdrożone mogą być zabiegi zapobiegające jego rozwojowi. Dzięki takiej opiece implanty i oparte na nich prace protetyczne mają szansę służyć bez komplikacji przez wiele lat.

• Kontrole i konserwacja protez: Zarówno użytkownicy protez ruchomych, jak i stałych uzupełnień powinni minimum raz do roku odbyć kontrolę u stomatologa. Pozwala to wykryć wcześnie ewentualne problemy – np. poluzowanie klamry, pęknięcie protezy czy nieszczelność korony – zanim staną się poważne. Protezy częściowe i całkowite co kilka lat wymagają podścielenia lub wymiany, gdyż zmieniają się warunki anatomiczne (zanik kości powoduje, że proteza staje się luźna). Elementy retencyjne w protezach overdenture (np. gumowe uszczelki w zatrzaskach) trzeba okresowo wymieniać, by utrzymać właściwą siłę trzymania. Takie zabiegi konserwacyjne zapewnią nie tylko dłuższe użytkowanie samych uzupełnień, ale przede wszystkim zdrowie tkanek jamy ustnej.